Dziś kilka słów o tzw. ujęciu obywatelskim, a więc
zmieniamy nieco tematykę z prawa cywilnego, podatkowego i prawa pracy na prawo
karne.
Czasami zdarza się nam być świadkami lub
poszkodowanymi jakiegoś wykroczenia bądź przestępstwa. Niejednokrotnie zachodzi
trudność aby zidentyfikować osobę dopuszczającą się tego wykroczenia lub
przestępstwa albo zachodzi obawa, że ta osoba będzie się ukrywać.
Ustawodawca w art. 243 kodeksu postępowania karnego
przewidział takie sytuacje i stworzył możliwość każdemu do ujęcia osoby na
gorącym uczynku.
art. 243 k.p.k.
§ 1. Każdy ma prawo ująć osobę na gorącym uczynku
przestępstwa lub w pościgu podjętym bezpośrednio po popełnieniu przestępstwa,
jeżeli zachodzi obawa ukrycia się tej osoby lub nie można ustalić jej
tożsamości.
§ 2. Osobę ujętą należy niezwłocznie oddać w ręce
Policji.
Zatrzymanie jest formą przymusu polegającą na
krótkotrwałym pozbawieniu wolności i ograniczeniu swobody działania. Ujęciem
jest zarówno schwytanie i doprowadzenie do Policji, jak też zatrzymanie,
zamknięcie sprawcy do czasu przyjazdu Policji.
Zgodnie z cytowanym wyżej artykułem, KAŻDY ma
prawo do ujęcia osoby na gorącym uczynku. Każdym w rozumieniu tego przepisu
może być ktokolwiek np. kobieta, mężczyzna, osoba pełnoletnia jak i niepełnoletnia,
pracownik ochrony, przedstawiciel organu państwowego, samorządowego czy też
organizacji społecznej, pracownik, obywatel Rzeczypospolitej jak również osoba
nie posiadająca obywatelstwa polskiego.
Podczas ujęcia na gorącym uczynku dopuszczalne jest
użycie siły fizycznej, pod warunkiem że jest ona niezbędna. Warto tutaj dodać,
że jeżeli musimy użyć siły fizycznej to musi ona być proporcjonalna do mającej
miejsce sytuacji, okoliczności.
Jak przepis wskazuje osobę ujętą należy niezwłocznie
oddać w ręce Policji. Czas zatrzymania osoby ujętej nie jest określony
bezwzględnie. Ustawodawca posłużył się sformułowaniem "niezwłocznie",
a więc bez zbędnej zwłoki. Oznacza to, że trwanie zatrzymania uzależnione jest
od tego, ile czasu zajmie Policji przybycie na miejsce ujęcia. Należy przy tym
pamiętać, że gdy którakolwiek z przesłanek ujęcia odpadnie, należy niezwłocznie
zwolnić sprawcę tj. poznamy tożsamość osoby ujętej lub nie zachodzi obawa
ukrywania się.
Problem ustalenia tożsamości osoby ujętej najczęściej
zachodzi, gdy osoba ta nie dysponuje dokumentami stwierdzającymi jej tożsamość,
zniszczyła te dokumenty albo są to dokumenty fałszywe a osoba nie jest nam
znana. Natomiast obawa ukrycia się osoby występuje najczęściej kiedy jesteśmy
świadkami ucieczki tej osoby, która może być spowodowana różnym powodami, najczęściej
poniesieniem konsekwencji za popełnione wykroczenie, przestępstwo i obawą przed
grożącą karą.
Ujęcie osoby w pościgu podjętym bezpośrednio po
popełnieniu. Istotnym jest, że pościg musi być rozpoczęty od razu po popełnieniu
przestępstwa i musi być nieprzerwany. Sprawca nie musi być świadomy, że ścigamy
go. Pościg nie jest ograniczony czasowo. Może trwać nawet kilka dni, jednak
musi być ciągły i nieprzerwany.
Przykłady ujęcia na gorącym uczynku:
- włamanie do mieszkania/dom - zamykamy włamywacza i zawiadamiamy Policję;
- kradzież w sklepie - ochroniarz, kasjer, klient zatrzymuje kradnącego i przetrzymuje go do przyjazdu Policji;
- bójka, pobicie w klubie/dyskotece - ochrona/"bramkarze" zatrzymują napastników, biorących udział w bójce i zawiadamiają Policję;
- kradzież torebki, portfela w parku na spacerze, ucieczka złodzieja - można udać się w pościg i zatrzymać kradnącego i wezwać Policję;
- stłuczka, kolizja, wypadek samochodowych sprawca ucieka - można udać się w pościg i zatrzymać sprawcę;
- ktoś jest poszukiwany np. uciekł z więzienia - można go zatrzymać i doprowadzić na Policję albo ją wezwać;
- poruszanie się pojazdem osoby po wpływem alkoholu - można zatrzymać taką osobę i wezwać Policję.
Przykładów można by mnożyć, jednakże nie ma w tym większego sensu, życie tworzy ogrom przeróżnych sytuacji faktycznych w których ujęcie obywatelskie może nam lub innych bardzo pomóc, dlatego warto wiedzieć o takiej instytucji prawa karnego. Powyższe przykłady mają wyłącznie za zadanie poszerzyć obraz możliwości wykorzystania ujęcia obywatelskie. Należy przy tym pamiętać, że możemy ująć sprawcę wyłącznie gdy zostaną spełnione przesłanki niemożności ustalenia tożsamość osoby lub zachodzi obawa ukrycia się.
Jeżeli ujęcie osoby okaże się bezprawne i uprawniony
organ (najczęściej Policja) nakaże zwolnienie ujętego, to kwestionującemu
zasadność wcześniejszego krótkotrwałego pozbawienia wolności przysługuje
zawiadomienie stosownego organu ścigania o popełnieniu przestępstwa z art. 189
k.k. tj. bezprawne pozbawienie wolności lub art. 191 k.k. zmuszanie do
określonego zachowania i może dochodzić przed sądem roszczeń wynikających z
prawa cywilnego tj. naruszenie dóbr osobistych, zadośćuczynienie.