ROZWÓD
Na wstępie należy zaznaczyć, że kwestie
rozwodu reguluje ustawa z dnia 9 marca 2017 r. (Dz.U. z 2017 r. poz. 682)
kodeks rodzinny i opiekuńczy art. 56 – 61 i inne.
Na początek trochę statystyki na podstawie danych zgromadzonych przez Główny Urząd Statystyczny.
w roku 2015 - małżeństw 188 tyś., rozwodów 67 tyś.
w roku 2016 - małżeństw 193 tyś., rozwodów 63 tyś.
w roku 2017 - małżeństw 192 tyś., rozwodów 65 tyś.
v Jeżeli
między małżonkami nastąpił zupełny i trwały rozkład pożycia, każdy z małżonków
może żądać, ażeby sąd rozwiązał małżeństwo przez rozwód.
Istotną tutaj kwestią jest pożycie małżeńskie.
Przyjmuje się, że jest to ogółu więzi między małżonkami w sferze duchowej,
fizycznej i gospodarczej. Zupełny rozkład pożycia oznacza zanik wszystkich tych
więzi łącznie. W określonych okolicznościach istnieje możliwość uznania za
zupełny rozkład pożycia także przy niepełnym zaniku określonej więzi np. praca
we wspólnym gospodarstwie została wywołana szczególnymi okolicznościami,
wspólne mieszkanie w jednym lokalu z konieczności finansowej, jednakże w takiej
sytuacji, małżonkowie muszą prowadzić w szczątkowej postaci wspólne
gospodarstwo domowe. Jednakże przy orzekaniu o rozwód musi zostać spełniona
jeszcze druga równie ważna przesłanka pozytywna a mianowicie trwałość rozkładu
pożycia. Nie ma tutaj ogólnej zasady co do określenia czasu jaki musi upłynąć,
aby uznać rozkład pożycia za trwały. Sąd uwzględniając całokształt pożycia
małżeńskiego oraz uwzględniając wszelkie okoliczności orzeka o trwałości
rozkładu pożycia. Przyjmuje się że, trwałość rozkładu oznacza, iż doświadczenie
życiowe pozwala przyjąć, że na tle konkretnej sprawy, powrót małżonków do
pożycia nie nastąpi. Analizując bieżące orzecznictwo można przyjąć, że nawet 6
miesięcy zupełnego rozkładu pożycia małżeńskiego może być już uznane jako
trwałe.
v Jednakże
mimo zupełnego i trwałego rozkładu pożycia rozwód nie jest dopuszczalny, jeżeli
wskutek niego miałoby ucierpieć dobro wspólnych małoletnich dzieci małżonków
albo jeżeli z innych względów orzeczenie rozwodu byłoby sprzeczne z zasadami
współżycia społecznego. Rozwód nie jest również dopuszczalny, jeżeli żąda go
małżonek wyłącznie winny rozkładu pożycia, chyba że drugi małżonek wyrazi zgodę
na rozwód albo że odmowa jego zgody na rozwód jest w danych okolicznościach
sprzeczna z zasadami współżycia społecznego.
Ustawodawca przewidział trzy przesłanki negatywne
orzeczenia rozwodu tj. dobro wspólnych małoletnich dzieci, sprzeczność z
zasadami współżycia społecznego i jeżeli żąda rozwodu małżonek wyłącznie winny
rozkładu pożycia. Dobro dzieci małżonków, tę kwestię należy rozstrzygać w
sposób zindywidualizowany w każdym konkretnym przypadku. Trudno tutaj wskazać
ogólne reguły, sąd zawszę będzie tą przesłankę badał indywidualnie. Natomiast
za sprzeczne z zasadami współżycia społecznego orzeczenie rozwodu można uznać w
przypadku np. ciężkiej choroby, kalectwa małżonka lub dziecka małżonków który/e
potrzebuje stałej pieczy i pomocy. I trzecia negatywna przesłanka w postaci żądania
rozwodu przez małżonka wyłącznie winnego rozkładu pożycia. Żądanie takie należy
oceniać ujemnie z punktu widzenia przyjętych norm moralnych. Z wyłączną winą
rozkładu pożycia mamy do czynienia wówczas, gdy po stronie małżonka żądającego
rozwodu istnieją zawinione przez niego przyczyny rozkładu pożycia, a po stronie
drugiego małżonka nie istnieją żadne przyczyny rozkładu pożycia albo istnieją
przyczyny niezawinione, lecz nie tak poważne, aby należało uznać, że same
wywołałyby zupełny i trwały rozkład pożycia.
v Orzekając
rozwód sąd orzeka także, czy i który z małżonków ponosi winę rozkładu pożycia. Jednakże
na zgodne żądanie małżonków sąd zaniecha orzekania o winie. W tym wypadku
następują skutki takie, jak gdyby żaden z małżonków nie ponosił winy.
Jak wynika z wyżej cytowanego przepisu, sąd
obligatoryjnie orzeka o winie rozkładu pożycia małżonków. W sentencji wyroku
sąd stwierdza, że rozwód nastąpił z winy obojga lub jednego z małżonków albo
bez ich winy. Jednakże sami małżonkowie i tylko oni - poprzez złożenie zgodnych
oświadczeń woli, mogę sąd zwolnić z obowiązku orzekania o winie. Niedopuszczalne
jest w sentencji wyroku orzekanie o winie, jeżeli małżonkowie zgodnie zażądają
zaniechania orzekania o winie. Natomiast gdy sąd orzeka w przedmiocie winy to
ustala, czy występuje sprzeczność zachowania się albo postępowania małżonka z
normami prawnymi lub zasadami współżycia, określającymi obowiązki małżonków, a
sprzeczności tej towarzyszy umyślność lub niedbalstwo któregoś z małżonków albo
ich obojgu. Ponadto między takim zachowaniem się lub postępowaniem małżonka/ów
a powstałym rozkładem pożycia małżeńskiego musi istnieć związek przyczynowy.
Nie każde naruszenie obowiązków małżeńskich stanowić będzie o winie małżonka/ów,
lecz tylko te, które miało wpływ na spowodowanie (bądź utrwalenie) rozkładu
pożycia małżeńskiego. Stwierdzenie w wyroku rozwodowym winy małżonka w
powstaniu rozkładu pożycia stanowi ujemną ocenę moralną jego postępowania,
która może pociągać za sobą skutki prawne np. w kwestii kosztów procesu,
alimentacji byłego małżonka.
v W
wyroku orzekającym rozwód sąd rozstrzyga o:
ü władzy
rodzicielskiej nad wspólnym małoletnim dzieckiem obojga małżonków;
ü kontaktach
rodziców z dzieckiem;
ü w jakiej wysokości każdy z małżonków jest
obowiązany do ponoszenia kosztów utrzymania i wychowania dziecka;
ü sposobie
wspólnego wykonywania władzy rodzicielskiej i utrzymywaniu kontaktów z
dzieckiem po rozwodzie, sąd może powierzyć wykonywanie władzy rodzicielskiej
jednemu z rodziców, ograniczając władzę rodzicielską drugiego do określonych
obowiązków i uprawnień w stosunku do osoby dziecka, jeżeli dobro dziecka za tym
przemawia;
ü jeżeli
małżonkowie zajmują wspólne mieszkanie, sąd w wyroku rozwodowym orzeka także o
sposobie korzystania z tego mieszkania przez czas wspólnego w nim zamieszkiwania
rozwiedzionych małżonków;
ü w
wypadkach wyjątkowych, gdy jeden z małżonków swym rażąco nagannym postępowaniem
uniemożliwia wspólne zamieszkiwanie, sąd może nakazać jego eksmisję na żądanie
drugiego małżonka.
ü na
zgodny wniosek stron sąd może w wyroku orzekającym rozwód orzec również o
podziale wspólnego mieszkania albo o przyznaniu mieszkania jednemu z małżonków,
jeżeli drugi małżonek wyraża zgodę na jego opuszczenie bez dostarczenia lokalu
zamiennego i pomieszczenia zastępczego, o ile podział bądź jego przyznanie
jednemu z małżonków są możliwe;
ü na
wniosek jednego z małżonków sąd może w wyroku orzekającym rozwód dokonać
podziału majątku wspólnego, jeżeli przeprowadzenie tego podziału nie spowoduje
nadmiernej zwłoki w postępowaniu.
Należy rozważyć pisemne
porozumienie się małżonków o sposobie wykonywania władzy rodzicielskiej i
utrzymywaniu kontaktów z dzieckiem po orzeczeniu separacji, ponieważ Sąd
uwzględni je, jeżeli jest ono zgodne z dobrem dziecka.
Sąd bierze pod uwagę,
że rodzeństwo powinno wychowywać się wspólnie, jednakże gdy dobro dziecka
wymaga innego rozstrzygnięcia, sąd może rozdzielić rodzeństwo.
Na zgodny wniosek stron
sąd nie orzeka o utrzymywaniu kontaktów z dzieckiem.
Orzekając o wspólnym
mieszkaniu małżonków sąd uwzględnia przede wszystkim potrzeby dzieci i
małżonka, któremu powierza wykonywanie władzy rodzicielskiej.
v W
ciągu trzech miesięcy od chwili uprawomocnienia się orzeczenia rozwodu małżonek
rozwiedziony, który wskutek zawarcia małżeństwa zmienił swoje dotychczasowe
nazwisko, może przez oświadczenie złożone przed kierownikiem urzędu stanu
cywilnego lub konsulem powrócić do nazwiska, które nosił przed zawarciem
małżeństwa.
v Małżonek
rozwiedziony, który nie został uznany za wyłącznie winnego rozkładu pożycia i
który znajduje się w niedostatku, może żądać od drugiego małżonka
rozwiedzionego dostarczania środków utrzymania w zakresie odpowiadającym usprawiedliwionym
potrzebom uprawnionego oraz możliwościom zarobkowym i majątkowym
zobowiązanego.
Zgodnie z wyżej wymienionym przepisem, świadczenie alimentacyjne
między byłymi małżonkami stanowią kontynuację powstałego przez zawarcie
małżeństwa obowiązku wzajemnej pomocy w zakresie utrzymania. W związku z tym,
zadośćuczynienie żądaniu strony znajdującej się w niedostatku istnieje nie z
powodu rozwodu, lecz pomimo rozwodu, który nie stwarza nowego obowiązku
alimentacyjnego, lecz powoduje zmodyfikowanie obowiązku istniejącego w czasie
trwania małżeństwa. O osobie ubiegającej się o alimenty z powodu niedostatku
można mówić wówczas, gdy nie potrafi ona zaspokoić samodzielnie swych potrzeb
na poziomie zbliżonym do minimum socjalnego, przy czym. "nie potrafi"
to znaczy, że nie posiada dostatecznych środków pomimo podejmowania starań, by
je pozyskać.
v Jeżeli
jeden z małżonków został uznany za wyłącznie winnego rozkładu pożycia, a
rozwód pociąga za sobą istotne pogorszenie sytuacji materialnej małżonka
niewinnego, sąd na żądanie małżonka niewinnego może orzec, że małżonek
wyłącznie winny obowiązany jest przyczyniać się w odpowiednim zakresie do
zaspokajania usprawiedliwionych potrzeb małżonka niewinnego, chociażby ten
nie znajdował się w niedostatku.
Generalnie przyjmuje się, że wyżej wymieniony § 2 art.
60 k.c. jest niejako rozszerzeniem uprawnień byłego małżonka co do alimentacji,
jeżeli wyłącznie winnym rozkładu pożycia był drugi małżonek. Znamienne jest
tutaj istotne pogorszenie sytuacji materialnej małżonka niewinnego. W
orzecznictwie przyjmuje się, że przesłanka istotnego pogorszenia sytuacji
materialnej małżonka niewinnego powinna polegać na porównaniu każdorazowej
sytuacji materialnej małżonka niewinnego z tym położeniem, które by istniało,
gdyby rozwód nie został w ogóle orzeczony i gdyby pożycie małżonków
funkcjonowało prawidłowo. Ważne jest aby to właśnie rozwód pociągał istotne
pogorszenie sytuacji materialnej małżonka niewinnego, a nie inne okoliczności.
Przepis ten nie daje małżonkowi niewinnemu prawa do równej stopy życiowej z
małżonkiem zobowiązanym, lecz daje mu prawo do bardziej dostatniego życia
poprzez przyczynienie się w odpowiednim zakresie do zaspokojenia
usprawiedliwionych potrzeb, chociażby nie znajdował się w niedostatku.
v Obowiązek
dostarczania środków utrzymania małżonkowi rozwiedzionemu wygasa w razie
zawarcia przez tego małżonka nowego małżeństwa. Jednakże gdy zobowiązanym jest
małżonek rozwiedziony, który nie został uznany za winnego rozkładu pożycia,
obowiązek ten wygasa także z upływem pięciu lat od orzeczenia rozwodu, chyba że
ze względu na wyjątkowe okoliczności sąd, na żądanie uprawnionego, przedłuży
wymieniony termin pięcioletni.
Powyższy przepis reguluje kwestię okresu alimentacji.
I tak jeżeli były małżonek uprawniony do alimentacji zawrze nowe małżeństwo, to
obowiązek byłego małżonka zobowiązanego do alimentacji wobec niego wygasa. I
druga przesłanka wygaśnięcia obowiązku alimentacji, to upływ czasu, który
wynosi pięć lat od orzeczenia rozwodu w przypadku małżonka zobowiązanego do
alimentacji, który nie został uznany za winnego rozkładu pożycia, w innych przypadkach
terminu pięcioletniego nie stosuje się. Kwestii wyjątkowych okoliczności w
których sąd może przedłużyć termin pięcioletniej alimentacji, nie będę tutaj
rozwijał ponieważ wydaje się to nie celowe w obliczu bardzo różnorodnych stanów
faktycznych.
v Jeżeli
jeden z małżonków żąda orzeczenia separacji, a drugi orzeczenia rozwodu i
żądanie to jest uzasadnione, sąd orzeka rozwód. Jeżeli jednak orzeczenie
rozwodu nie jest dopuszczalne, a żądanie orzeczenia separacji jest uzasadnione,
sąd orzeka separację.
Jak wynika z cytowanego przepisu to, od małżonków
zależy, czy wystąpią z żądaniem rozwodu (jeżeli są spełnione przesłanki
zupełnego i trwałego rozkładu pożycia), czy żądaniem orzeczenia separacji. Z
żądaniem takim może wystąpić każdy z małżonków. W przypadku, gdy jeden z
małżonków żąda orzeczenia separacji, a drugi rozwodu – sąd orzeka rozwód (przy
założeniu, iż żądanie rozwodu jest uzasadnione). Żądanie rozwodu jest
rozpoznawane przez sąd w pierwszej kolejności. Jeżeli natomiast żądanie rozwodu
jest niedopuszczalne, przy zasadności żądania orzeczenia separacji, sąd orzeka
separację.
v Podstawowe koszty
sądowe:
ü orzeczenie
rozwodu 600 zł;
ü podział
majątku wspólnego zawierający zgodny projekt podziału to opłata w wysokości 300
zł, w innym przypadku 1000 zł