Prowadzone już od
dawna badania dowodzą, iż organizm ludzki najlepiej funkcjonuje w temperaturze
ok. 18-20°C. W szczególności zasada ta dotyczy czynności tak istotnej jak
świadczenie przez człowieka pracy. Stąd też każda zmiana w tym zakresie, a już
na pewno zmiana znacząca, winna wiązać się z zastosowaniem określonych mechanizmów
o charakterze ochronnym.
Zgodnie z § 15 ust.
1 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z 26.09.1997 r. w sprawie
ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy – pomieszczenia pracy i ich
wyposażenie powinny zapewniać pracownikom bezpieczne i higieniczne warunki
pracy. W szczególności w pomieszczeniach pracy należy zapewnić między innymi
odpowiednią temperaturę, wymianę powietrza oraz zabezpieczenie przed wilgocią,
niekorzystnymi warunkami cieplnymi i nasłonecznieniem oraz innymi czynnikami
szkodliwymi dla zdrowia i uciążliwościami.
Podstawowe
obowiązki pracodawcy:
1.
Niezależnie od panujących upałów, zapewnienie
pracownikowi odpowiedniej ilości wody zdatnej do picia oraz do celów
higieniczno-sanitarnych, gospodarczych i przeciwpożarowych. Przez wodę zdatną
do picia rozumieć należy wodę zbadaną pod względem higieniczno-sanitarnym i
nadającą się do spożycia przez ludzi. W sytuacji gdy woda wodociągowa nie
spełnia powyższych warunków, pracodawca zobowiązany jest dostarczyć pracownikom
inne napoje.
2.
Pracodawca
zapewnia pracownikom zatrudnionym w warunkach szczególnie uciążliwych
nieodpłatnie napoje, których rodzaj i temperatura powinny być dostosowane do
warunków wykonywania pracy. Obowiązek dostarczenia pracownikowi napojów w
ilości zaspokajającej jego potrzeby fizjologiczne, odpowiednio zimnych, dotyczy
między innymi sytuacji zatrudniania przez pracodawcę pracowników na
stanowiskach pracy, na których temperatura spowodowana warunkami
atmosferycznymi przekracza 28°C oraz przy pracach na otwartej przestrzeni przy
temperaturze otoczenia powyżej 25°C. Należy wskazać, że zobowiązanie w
przedmiocie dostarczania pracownikom zimnych napojów winno być realizowane z
inicjatywy pracodawcy, bez konieczności składania przez pracowników
odpowiednich wniosków.
3.
W
pomieszczeniach pracy powinna być zapewniona wymiana powietrza wynikająca z
potrzeb użytkowych i funkcji tych pomieszczeń, bilansu ciepła i wilgotności
oraz zanieczyszczeń stałych i gazowych. Jednocześnie pracodawca winien zapewnić
w tych samych pomieszczeniach temperaturę odpowiednią do rodzaju wykonywanej
pracy, a więc do metod pracy i wysiłku fizycznego niezbędnego do jej wykonania.
W miejscach pracy wyposażonych w klimatyzację lub w mechaniczną wentylację
należy zwrócić uwagę, by urządzenia te nie powodowały przeciągów, wyziębienia
lub przegrzewania pomieszczeń pracy, a strumień powietrza pochodzący z urządzeń
wentylacji nawiewnej nie był skierowany bezpośrednio na stanowisko pracy.
Poza wskazanymi
wyżej, przepisy obowiązującego prawa w zasadzie nie przewidują innych
szczególnych obowiązków pracodawcy związanych z wykonywaniem przez pracowników
pracy w warunkach podwyższonej temperatury powietrza, a więc w warunkach
traktowanych jako szczególnie uciążliwe. W żaden sposób nie oznacza to jednak,
że pracodawca nie może w okresie upałów, z własnej inicjatywy bądź na wniosek
pracowników, podjąć się zorganizowania warunków pracy w sposób wyjątkowo
korzystny dla pracownika.
Możliwość taka
dotyczy w szczególności skrócenia obowiązującego czasu pracy poniżej norm
wynikających z przepisów, tj. poniżej 8 godzin na dobę i przeciętnie 40 godzin
w przeciętnie pięciodniowym tygodniu pracy. W tym przypadku skrócenie czasu
pracy poniżej norm dla pracowników zatrudnionych w warunkach szczególnie
uciążliwych mogłoby polegać na ustanowieniu dodatkowych lub wydłużeniu
przyjętych w zakładzie pracy przerw w pracy wliczanych do czasu pracy lub też
na skróceniu czasu w ogóle. Pracownik w sytuacji świadczenia pracy w
skróconym wymiarze zachowywałby prawo do wynagrodzenia.
Warto podkreślić,
że kobietom w ciąży i w okresie karmienia wzbronione są prace wykonywane w
środowisku o dużych wahaniach parametrów mikroklimatu, szczególnie przy
występowaniu nagłych zmian temperatury powietrza w zakresie przekraczającym
15°C, przy braku możliwości stosowania co najmniej 15-minutowej adaptacji w
pomieszczeniu o temperaturze pośredniej. Zgodnie z przyjętymi w kodeksie pracy
regulacjami, to na pracodawcy ciąży obowiązek zorganizowania pracy w sposób
gwarantujący jej bezpieczne i higieniczne warunki.
Ważne jest, że
pracownik wykonując pracę w warunkach szczególnie uciążliwych, w tym z powodu
wysokiej temperatury, powinien dokonywać oceny własnej zdolności
psychofizycznej do świadczenia określonej pracy. W przypadku uznania, że warunki
pracy zapewnione przez pracodawcę nie odpowiadają normom w zakresie
bezpieczeństwa i higieny pracy i stwarzają tym samym zagrożenie dla zdrowia i
życia, pracownik ma prawo, powstrzymać się od wykonywania pracy, zawiadamiając
o tym przełożonego. Co istotne, pracownik nie może ponosić jakichkolwiek
niekorzystnych dla niego konsekwencji z powodu powstrzymania się od pracy, a za
czas powstrzymania się od wykonywania pracy zachowuje on prawo do
wynagrodzenia.
* Opracowano na podstawie publikacji Artura Paszkowskiego
„Uprawnienia pracowników oraz obowiązki pracodawców w przypadku pracy podczas
upałów”